Τα καλά της τάξης, τα κακά της αταξίας

-μηδ᾽ ἀναβάλλεσθαι ἔς τ᾽ αὔριον ἔς τε ἔνηφι. στ. 410.

-μελέτη δέ τοι ἔργον ὀφέλλει. 412.

-δὴ γὰρ τότε Σείριος ἀστὴρ
βαιὸν ὑπὲρ κεφαλῆς κηριτρεφέων ἀνθρώπων
ἔρχεται ἠμάτιος, πλεῖον δέ τε νυκτὸς ἐπαυρεῖ. 417-419.

-ὄλμον μὲν τριπόδην τάμνειν, ὕπερον δὲ τρίπηχυν. 423.
- δοιὰ δὲ θέσθαι ἄροτρα, πονησάμενος κατὰ οἶκον,
αὐτόγυον καὶ πηκτόν, ἐπεὶ πολὺ λώιον οὕτω·
εἴ χ᾽ ἕτερον ἄξαις, ἕτερόν κ᾽ ἐπὶ βουσὶ βάλοιο.
δάφνης δ᾽ ἢ πτελέης ἀκιώτατοι ἱστοβοῆες,
δρυὸς ‹δ᾽› ἔλυμα, πρίνου δὲ γύης. βόε δ᾽ ἐνναετήρω
ἄρσενε κεκτῆσθαι, τῶν γὰρ σθένος οὐκ ἀλαπαδνόν,
ἥβης μέτρον ἔχοντε· τὼ ἐργάζεσθαι ἀρίστω.
οὐκ ἂν τώ γ᾽ ἐρίσαντε ἐν αὔλακι κὰμ μὲν ἄροτρον
ἄξειαν, τὸ δὲ ἔργον ἐτώσιον αὖθι λίποιεν. 432-440.

-φησὶ δ᾽ ἀνὴρ φρένας ἀφνειὸς πήξασθαι ἄμαξαν·
νήπιος, οὐδὲ τὸ οἶδ᾽· ἑκατὸν δέ τε δούρατ᾽ ἀμάξης,
τῶν πρόσθεν μελέτην ἐχέμεν οἰκήια θέσθαι.455-457.

- ὁ δὲ τυτθὸν ὄπισθε
δμωὸς ἔχων μακέλην πόνον ὀρνίθεσσι τιθείη
σπέρμα κατακρύπτων. 469-471.

Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, στ. 405 – 492

405. Πέρση, αδελφέ μου, οικία ν` αποκτήσεις, βόδια για το όργωμα και μια καλή γυναίκα που να φροντίζει για όλα μέσα και έξω από το σπίτι. Να νοιάζεσαι για τα πάντα πριν αναγκαστείς να ζητάς από άλλους βοήθεια. Έτσι τα χωράφια σου θα αποδίδουν καρπούς και δεν θα χάνεις ποτέ τη σοδειά.

410. Ποτέ μην αναβάλεις τις εργασίες σου για αύριο και μεθαύριο γιατί θα τις βρεις μπροστά σου πολύ πιο δύσκολες. Να εργάζεσαι κατά τη διάρκεια της σωστής εποχής για να έχεις τις αποθήκες σου γεμάτες αγαθά. Η μελέτη και η επιμέλεια των εργασιών τις στηρίζει και τις ωφελεί. Αυτός που αναβάλλει τις εργασίες του βρίσκεται αντιμέτωπος με ζημιές. Όταν ο ήλιος πάψει να καίει και ο Δίας στείλει τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές τότε ο λαμπρός Σείριος εμφανίζεται στην ανατολή πάνω από τα κεφάλια των θνητών.

420. Αυτή ακριβώς η εποχή είναι κατάλληλη για υλοτομία με σιδερένια εργαλεία. Τα ξύλα είναι σκληρά και υγιή και τα δέντρα δεν έχουν πια φύλλα και δε βγάζουν βλαστούς. Φτιάξε γουδί τρία πόδια και γουδοχέρι τρεις πήχες. Ο άξων του ζεύγματος να είναι επτά πόδια. Ο τροχός για την άμαξα να είναι τριπίθαμος . Το μήκος της να είναι δέκα παλάμες. (1). Πρόσεξε την κοπή των καμπύλων ξύλων. Προτίμησε το ξύλο δρυός για τους συνδέσμους, τις αρμόσεις και τις γομφώσεις. Αυτό θα σου προσφέρει αβίαστο και στερεό όργωμα, χωρίς ζημιές.

430. Και όταν ο υπηρέτης της θεάς Αθηνάς συνδέσει το εξάρτημα που ενώνει τον ζυγό με το αλετροπόδι και το στερεώσει με ξύλινες σφήνες και ξυλόπροκες τότε με ασφάλεια θα γίνει το όργωμα.

Να έχεις δύο άροτρα. Ένα από πολλά μέλη και ένα μονομελές. Έτσι αν καταστραφεί το ένα θα μπορείς άμεσα να χρησιμοποιήσεις το άλλο. Τα κατάλληλα ξύλα για την κατασκευή σωστού και στερεού αρότρου είναι ξύλο δάφνης, φτελιάς, βελανιδιά για το αλετροπόδι και δρύινους συνδέσμους και αρθρώσεις.(2). Τα βόδια που θα σέρνουν το ζυγό σου να είναι αρσενικά, εννέα ετών, γιατί σ` αυτήν την ηλικία έχουν το μέγιστο της δύναμης τους. Ποτέ δεν θα φιλονικήσουν κάνοντας ζημιές στο άροτρο,

440 και δεν εγκαταλείψουν ποτέ τη βαθιά άροση. Ζευγολάτη να έχεις σαραντάχρονο τον οποίο να τρέφεις σωστά. Αυτός θα έχει πάντα το νου του στο όργωμα χωρίς να διασπάται η προσοχή του. Κανείς νεότερος του δε θα τα καταφέρει καλύτερα. Οι νεότεροι έχουν το νου τους στις διασκεδάσεις. Όταν φτάσει η ώρα των γερανών και τους βλέπεις να πετούν ψηλά στον ουρανό ακούγοντας το κρώξιμο τους

450 τότε αυτό είναι αλάνθαστο σημάδι ότι έφτασε η ώρα του οργώματος και της σποράς. Πλησιάζει ο βροχερός, κρύος χειμώνας και οι γερανοί φεύγουν. Να ταΐζεις τα βόδια σου το καταχείμωνο μέσα στο στάβλο και να είναι έτοιμα στην ώρα τους για εργασία. Δε βρίσκεις να δανειστείς ή να αγοράσεις βόδια και ζυγό όταν τα έχεις ανάγκη γιατί όλα τότε θα είναι απαραίτητα στους ιδιοκτήτες τους. Τα ξύλα για ένα ζυγό είναι εκατό και πρέπει να έχεις φροντίσει από πριν να τα έχεις όλα έτοιμα. Μόλις έλθει η ώρα του οργώματος σπεύσε εσύ και οι βοηθοί

460 στον αγρό πρωί - πρωί. Έτσι με ασφάλεια θα καρπίσει η ζωοδότρα γη. Μη ξεχνάς να σπας του βώλους από ξερό χώμα την Άνοιξη. Σπείρε το νέο χωράφι, το νιάμα. Αυτό ευχαριστεί τους θεούς και σε προστατεύει από την πείνα. Να ευχηθείς όταν αρχίζεις το όργωμα στον χθόνιο Δία και στην αγνή Δήμητρα για να γίνει σωστό, ώριμο και βαρύ το ιερό στάρι.

470. Πίσω σου ο βοηθός σου να σκεπάζει καλά τους σπόρους με την τσάπα γιατί αλλιώς θα τους φάνε τα πουλιά. Σε ανταμείβει η τάξη στη δουλειά ενώ η αταξία τα διαλύει όλα. Έτσι θα γέρνουν βαριά τα στάχυα στη γη με την ευλογία του Ολυμπίου Διός. Καθάρισε τα σκεύη για να αποθηκεύσεις τον πλούσιο καρπό. Θα έλθει η φωτεινή Άνοιξη και θα είσαι πολύ ευχαριστημένος από τη σοδειά σου και κανέναν δεν θα έχεις ανάγκη.

Αν οργώσεις στο ηλιοστάσιο θα έχεις μεγάλη αταξία, δυσκολίες.

480 λίγους καρπούς, μικρά δεμάτια, χαμηλά στάχυα που θα θερίζεις καθιστός μέσα στη σκόνη. Δε θα γεμίσεις ούτε ένα κοφίνι και όλοι θα γελούν με σένα. Είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσεις τις βουλές του Διός του αιγιδοφόρου. Αν πέρασε ο καιρός για τη σωστή ώρα του οργώματος τότε περίμενε τον κούκο να κράξει πρώτη φορά από τα κλαδιά της βαλανιδιάς και τον Κρονίδη Δία να βρέξει όσο πρέπει.

490 Έτσι με τον κούκο και τις βροχές του Διός θα έχεις επιτυχία στο όργωμα σου ακόμα κι αν καθυστέρησες. Έχε το νου σου την Άνοιξη τη λαμπρή καθώς και στις βροχές τις ανοιξιάτικες.

Περίληψη. 405 – 492. Συμβουλές του Ησιόδου για το σωστό άροτρο, τα βόδια του ζυγού (3) για τον ζευγολάτη, την υλοτομία, τις ποιότητες των ξύλων. Μιλά στον Πέρση για τα καλά της τάξης και τα κακά της αταξίας, για την κακή συνήθεια των αναβολών, για τη σωστή ώρα της κάθε αγροτικής εργασίας, για την καλή σοδειά, τα μέτρα μήκους..

Μιλά για τα σημάδια της φύσης και πώς να τα συνδυάζουμε με τις ετήσιες και καθημερινές εργασίες, για τον Σείριο, τα ηλιοστάσια, την αποδημία των γερανών, το πρώτο κρώξιμο του κούκου, τις βροχές, τις εποχές..

Σημειώσεις

(1). Αναφέρει ο Ησίοδος τα μέτρα του μήκους: Πους, πιθαμή, παλάμη, πήχης..

(2). Τα κατάλληλα ξύλα για την κατασκευή σωστού και στερεού αρότρου είναι ξύλο δάφνης, φτελιάς, βελανιδιάς για το αλετροπόδι και δρυός οι σύνδεσμοι και αρθρώσεις.

(3). συνπραγοί, τσιμπραγοί. <συνπράττω.

Ησιόδειο λεξικό

419. ἠμάτιος -α, -ον (<ἦμαρ). Ποιητική λέξη για το  ἡμερήσιος, αυτός που συμβαίνει μέσα στο χρονικό διάστημα της ημέρας.

423. ὅλμος, ὁ. <εἵλω. Ελλειψοειδής λεία πέτρα. Γουδί.

423. ὕπερος, ὁ ή ὕπερον, το. Γουδοχέρι, κόπανος. Χρησιμοποιείται για κοπάνισμα και τρίψιμο, Οτιδήποτε έχει σχήμα κόπανου, γουδοχεριού. Ρόπαλο, ραβδί, στειλιάρι.

435. ἱστο-βοεύς, -έως, ὁ. (ιστός + βοῦς), μέρος, εξάρτημα της άμαξας ή του αρότρου στο οποίο ζεύονται τα υποζύγια.

436. ἔλῡμα, -ατος, τό. <ἐλύω. Στέλεχος, κορμός αρότρου, πάνω στον οποίο στερεωνόταν το υνί.

436. πρῖνος, ἡ, ὁ. Aειθαλής βελανιδιά, ελαιόπρινο ή κόκκινος πρίνος.

464: νειός, ἡ. Λατινικά novāle, νέα γη. Αγρός που οργώθηκε εκ νέου αφού είχε παραμείνει για ορισμένο χρονικό διάστημα χέρσος.

- νειὸς τρίπολος, χέρσα γη που οργώθηκε τρεις φορές.

471. σπέρμα, σπέρματος. <σπείρω. Αυτό που σπείρεται, σπέρμα, σπόρος, κόκκος. Η προέλευση, η πρώτη αρχή, το αρχικό σημείο οποιουδήποτε πράγματος. Σπερμαίνω = Σπέρνω, γονιμοποιώ· γεννώ, τεκνοποιώ.

Ησίοδος | Ζωγραφιά: Κωστής Καζαμιάκης

1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικός. Ιστορικός Τέχνης.

2*. Στους αγαπημένους Ιωάννα – Μαρίνα, Ειρήνη, Κωνσταντίνο, Νίκο, Μπάμπη.