Στο Δεσποτάτο του Greek Real Estate

Bob Dylan - Azkena Rock Festival 2010 | Alberto Cabello - Vitoria Gasteiz, CC BY 2.0, commons.wikimedia.org

Πώς φτάνουμε από το υβριδικό θραυσματικό ρεγκετόν της Μαρίνας Σάττι στον ποντιακό καημό της Κλαυδίας, μέσα σε δώδεκα μήνες; Πώς αντιπροσωπεύεται η χώρα σε αυτά τα τόσο ανόμοια είδη/genres/εκφραστικότητες; Ποιο τραγούδι περιγράφει λυσιτελέστερα την παρούσα κατάστασή μας;

Το ερώτημα είναι ρητορικό. Φυσικά και δεν υπάρχει ΕΝΑ τραγούδι να μας εκφράζει, όλους και εξακολουθητικά – ακόμη και σε έναν πολιτικά ιδιοτελή και γελοίο διαγωνισμό όπως της Γιουροβίζιον. Το ερώτημα όμως μας οδηγεί σε σκέψεις: Υπάρχουν λαϊκά τραγούδια που εκφράζουν την εποχή μας, τους ανθρώπους της, συλλογικά, με τον τρόπο τουλάχιστον που γνωρίσαμε κάμποσες δεκαετίες πριν; Ας μην πάμε μακριά στον χρόνο, ας περιοριστούμε στους καιρούς της ηχογραφημένης μουσικής, των δίσκων και του ραδιοφώνου.

Ούτε λαϊκά ούτε ποπ

Μια πρώτη απάντηση είναι όχι, δεν υπάρχει το λαϊκό τραγούδι ευρείας αποδοχής, το τραγούδι που μπαίνει στα χείλη πολύ κόσμου, όπως αυτό συνέβαινε στα χρόνια της άνθησης της δισκογραφίας και με μόνα ραδιόφωνα το ΕΙΡ και την ΥΕΝΕΔ. Δεν υπάρχει το λαϊκορεμπέτικο του Μεταπολέμου, δεν υπάρχουν Τσιτσάνης και Καλδάρας, δεν παράγεται το μεγάλο έντεχνο των Θεοδωράκη - Χατζιδάκι - Ξαρχάκου και λοιπών, δεν παράγεται ο λυρισμός Κουγιουμτζή και Σπανού, πολλά δεν. Δεν υπάρχει ο εγχώριος λαϊκός μοντερνισμός.

Και δεν υπάρχει ούτε παγκοσμιοποιημένη ποπ που να συνεγείρει αισθητικά και ιδεολογικά «γενιές της αμφισβήτησης», από ψυχεδέλεια έως Clash και Rage Against the Machine. Δεν υπάρχει η αισθητική και συμπεριφορική έκπληξη των Μπιτλς και των Ρόλινγκ Στόουνς, δεν υπάρχει ο παιδαριογέρων Ντίλαν που πρώτος μετεωροσκόπησε την αλλαγή παραδείγματος The Times They Are a-Changin’, δεν εκπλήσσουν ανανεωτικά πανκ και νιου-γουέιβ, και το χιπ-χοπ εκπλήσσει μόνο δομικά μπούμερ.

Active noise cancel

Ποιο τραγούδι σήμερα συνέχει πλήθη, εκφράζει ζωές και ουτοπίες, φυγές στους Ουρανούς με τα Διαμάντια ή επίγειες φυγές με ένα ταξί και την Πεντάμορφη;

Εχω την εντύπωση ότι τέτοια τραγούδια, συνεκτικά κοινωνικών τάξεων και συλλογικών αισθημάτων, δεν υπάρχουν. Διότι κατ’ αρχάς δεν υπάρχουν τέτοιοι όροι κοινωνικής συμβίωσης και αυτοαναγνώρισης, οι άνθρωποι δεν τραγουδούν τα τραγούδια, τα ακούνε, και μάλιστα όλο και λιγότερο λάιβ, ακούνε κατά μόνας σαν mp3 ή από πλατφόρμες, με ακουστικά active noise cancel για να αποκόπτεται ο έξω κόσμος, ο κάθε κόσμος, άυλα ψηφιακά αρχεία που μετρούν την επιτυχία τους με χιτ και λάικ.

Στην Ελλάδα της πολύπλευρης κρίσης, η ρευστοποίηση των κοινωνικών υποκειμένων και η ερημωτική εξατομίκευση έχουν καταστήσει αρχαιολογικές τις διακρίσεις λαϊκού-ελαφρού, αστεακού-αγροτικού, ακόμη και μεταξύ ελληνικού και ξένου. Αν ο λυρισμός και το σφρίγος του μεταπολεμικού λαϊκορεμπέτικου γεννήθηκε εκφράζοντας έναν νέο Ελληνισμό, τον αστυφιλικό, τον πρόσφυγα, τον μέτοικο, τον μεταβατικό αγροτοποιμένα του Ελατου, τον μετανάστη, τον ελπίζοντα, τον διεκδικούντα, τον ίδιο κόσμο που εξέφρασε ορμητικά το έντεχνο του ‘60, ο κόσμος των τελευταίων δύο δεκαετιών σε ποια τραγούδια καθρεφτίζεται;

Ακόμη και τη δεκαετία του ‘80, μέγα πλήθος ετερόκλητο αναδευόμενο τραγούδησε λαϊκό Ρασούλη-Ξυδάκη, ηλεκτρικό βυζαντινό Παπάζογλου, ροκ μπαλάντες Κατσιμίχα. Ηταν πλήθος που διαμόρφωνε ταυτότητα και έξεις, σε συνέχεια του ‘60. Αυτά ήσαν λαϊκά τραγούδια, όπως το έχει πει ο μέγας παιδαριογέρων Ντίλαν: «Tα λαϊκά τραγούδια είναι διφορούμενα… Εχουν περισσότερα από χίλια πρόσωπα, και πρέπει να τα δεις όλα για να τα παίξεις καλά. Το νόημά τους ποικίλλει και φαίνεται να αλλάζει από στιγμή σε στιγμή. Ολα εξαρτώνται από το ποιος τραγουδάει και ποιος ακούει».

Ποιος ακούει;

Τώρα; Δεν έχουμε εύκολη απάντηση. Οι πιο συμπαθητικές φωνές είναι δημιουργικές αναβιώσεις, ιδιοποιήσεις, μεταποιήσεις, υβρίδια λαϊκότροπου και ηλεκτρικού – αρνητικά έκτυπα του μοντερνισμού, μεταμοντέρνα ας πούμε. Μα είναι λίγες αυτές οι φωνές, και πάντως δεν απειλούν την καθεστηκυία τάξη της μουγκαμάρας και του μαρασμού.

Τα λαϊκά πλήθη δεν καθρεφτίζονται στη ρητορική του Λεξικού χιπ-χοπ, ούτε στη δημαγωγία του τραπ. Ισως η γενιά της Μεγάλης Παραίτησης να βρει άλλους δρόμους, δεν ξέρω, μια μεστή ελεκτρόνικα με στίχους, πιθανόν σαν του The Boy – είναι νωρίς να το πούμε. «Ολα εξαρτώνται από το ποιος τραγουδάει και ποιος ακούει»: Ελπίζουμε να επαληθεύεται και στους καιρούς μας ο Ντίλαν.

Oι μεγαλύτερες γενιές, μορφωμένοι ροκάδες και νεορεμπέτες, θα εξακολουθούν να μηρυκάζουν τη νοσταλγία της εφηβείας τους.

Η άρχουσα ελίτ, χωρίς καν Σώτο Παναγόπουλο και Τώνη Μαρούδα, θα μηρυκάζει το muzak της πνευματικής της νέκρωσης, στο ελληνόφωνο Δεσποτάτο του Greek Real Estate.