Η Γερμανία χτίζει έναν μεγάλο, τρομαχτικό στρατό: Οι σύμμαχοι της είναι έτοιμοι. Οι Γερμανοί όμως;

Αυτή τη φορά ήταν καλεσμένοι. Στις 22 Μαΐου, το πλήθος ζητωκραυγάζει καθώς γερμανικά άρματα μάχης διασχίζουν τους δρόμους του Βίλνιους, της λιθουανικής πρωτεύουσας που κάποτε είχε καταλάβει η ναζιστική Γερμανία. Τα λεωφορεία της πόλης προβάλλουν μηνύματα φιλίας και συμμαχίας.

Κι όμως, όταν η μπάντα της Bundeswehr παίζει το «Prussia’s Glory», κάμποσοι από τους Γερμανούς αξιωματούχους νιώθουν ένα σφίξιμο στο στομάχι. Μόνο όταν αντικρίζουν τα χαμογελαστά πρόσωπα των Λιθουανών ομολόγων τους, καταφέρνουν να χαλαρώσουν και να απολαύσουν την τελετή.

Η 45η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, που θα αριθμεί 5.000 στρατιώτες έως το 2027, είναι η πρώτη μόνιμη ανάπτυξη γερμανικών στρατευμάτων στο εξωτερικό από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και αποτελεί το πιο καθαρό σύμβολο της στροφής 180 μοιρών που κάνει η χώρα: μια Γερμανία που μετά το 1990 εισέπραξε το «μέρισμα της ειρήνης», άφησε τον στρατό της να μαραζώσει και προτίμησε την οικονομική σύμπλευση με τη Ρωσία, υπό την αμερικανική προστασία.

Η απόφαση για τη Λιθουανία ελήφθη το 2023 στο πλαίσιο της Zeitenwende, της «καμπής» στην πολιτική ασφαλείας που κήρυξε ο τότε καγκελάριος Όλαφ Σολτς μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η δαπάνη-μαμούθ των 100 δισ. ευρώ που εξήγγειλε έχει ήδη ανεβάσει τη Γερμανία στην τέταρτη θέση παγκοσμίως σε αμυντικό προϋπολογισμό, σύμφωνα με το SIPRI.

Στρατός και… χρέος

Και τα καλύτερα –ή χειρότερα, ανάλογα με την οπτική– έρχονται. Χάρη στην πρόσφατη χαλάρωση του «φρένου χρέους», του δημοσιονομικού κανόνα που κρατούσε δεμένα τα χέρια του κράτους, η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει να αυξήσει ακόμη περισσότερο τις αμυντικές δαπάνες.

Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς δηλώνει αποφασισμένος να μετατρέψει την Bundeswehr στην «ισχυρότερη συμβατική στρατιωτική δύναμη της Ευρώπης». Στη σύνοδο του ΝΑΤΟ που έρχεται, σκοπεύει να δεσμευτεί για νέον στόχο 3,5% του ΑΕΠ σε στρατιωτικές δαπάνες, συν 1,5% για υποδομές – δηλαδή συνολικά 215 δισ. ευρώ ετησίως με βάση το σημερινό ΑΕΠ.

Οι σύμμαχοι ενθουσιάζονται. Οι ίδιοι οι Γερμανοί, διστακτικά και με ψυχολογικές βαλίτσες από το παρελθόν, αρχίζουν επίσης να αποδέχονται την αλλαγή.

Η αρχική δαπάνη Σολτς «έκλεισε τις τρύπες», όπως λέει ο επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων στρατηγός Μπρόιερ. Όμως η νέα φάση επανεξοπλισμού στοχεύει στην ανάδειξη της Γερμανίας ως «κρίσιμης ραχοκοκαλιάς» του ΝΑΤΟ: αεράμυνα, επαναπλήρωση αποθηκών πυρομαχικών, όπλα ακριβείας μακράς εμβέλειας.

Πόλεμος χωρίς γραφειοκρατία;

Η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία συμφωνεί: ο χρόνος πιέζει. Ο αρχηγός του στρατού, Άλφονς Μάις, καλεί τη γερμανική αμυντική βιομηχανία να επικεντρωθεί στη μαζική παραγωγή. Προειδοποιεί μάλιστα πως η αναμονή για εγχώρια ή ευρωπαϊκή παραγωγή, στο όνομα της «στρατηγικής αυτονομίας», μπορεί να είναι επικίνδυνη. Αν υπάρχουν καθυστερήσεις, λέει, πρέπει να στραφούμε σε αξιόπιστους προμηθευτές – ακόμη και εκτός Ευρώπης.

Παράλληλα, υπάρχουν φόβοι ότι η Γερμανία δεν αφομοιώνει τα διδάγματα του πολέμου στην Ουκρανία: τα drones, τα διαφανή πεδία μάχης, τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης. Η τεχνολογία υπάρχει, λένε ειδικοί, αλλά η πολιτική δεν ξέρει πώς να τη χρησιμοποιήσει. Ο Γκούντμπερτ Σερφ, επικεφαλής της startup Helsing, προτείνει μια βιομηχανία βασισμένη στην αγορά, που θα καινοτομεί, θα αποτυγχάνει και θα επιτυγχάνει, χρησιμοποιώντας ιδιωτικά κεφάλαια.

Όμως για να αναβαθμιστεί πραγματικά η Bundeswehr, πρέπει να ξεκολλήσει από την εσωτερική της γραφειοκρατία. Ο Μερτς υπόσχεται ότι θα κάνει «ό,τι χρειάζεται» για να προστατέψει την ειρήνη στην Ευρώπη.

Όμως όσο εύκολα ρέει το χρήμα, τόσο μειώνεται η πίεση για πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Το Ελεγκτικό Συνέδριο της χώρας ζήτησε πρόσφατα ριζικές αλλαγές σε έναν στρατό «φουσκωμένο» από διοικητές. Και ο στρατηγός Μάις το λέει καθαρά: «Το να υπογράψεις μια σύμβαση είναι εύκολο. Το να φτάσει το υλικό στους στρατιώτες, όχι».

Αλλαγή κουλτούρας ή αναλαμπή;

Ορισμένα προβλήματα αγγίζουν τα όρια του γελοίου, σχολιάζει ο Economist. Για παράδειγμα, ο στρατός επιμένει να εξοπλίζεται με άρματα σχεδιασμένα και για… εγκύους. Ο Ματίας Βάχτερ από την Ένωση Βιομηχάνων λέει: «Καλύτερη η λύση του 80% τώρα, παρά το τέλειο σε πέντε χρόνια». Το γερμανικό αντιαεροπορικό σύστημα IRIS-T, που διακρίθηκε στην Ουκρανία, ακόμα περνά από δοκιμές για εσωτερική χρήση.

Στο χέρι του λαοφιλούς υπουργού Άμυνας Μπόρις Πιστόριους είναι να ξεμπλοκάρει τη μηχανή. Ένας νέος νόμος με τον εντυπωσιακό τίτλο Νόμος για την Επιτάχυνση Σχεδιασμού και Προμηθειών επιχειρεί να χαλαρώσει τους κανόνες. Αλλά ίσως να μην αρκεί.

Έτοιμοι για πόλεμο;

Το μεγάλο ερώτημα παραμένει: είναι η Γερμανία έτοιμη να γίνει kriegstüchtig, «κατάλληλη για πόλεμο»; Ο Σολτς πρόσεχε κάθε λέξη, φοβούμενος να ξύσει τις πληγές της εποχής του Covid.

Ο Μερτς, αντίθετα, υιοθετεί σκληρότερη ρητορική. Όμως παραμένουν ταμπού, όπως τα δεκάδες πανεπιστήμια που αρνούνται κρατική χρηματοδότηση για στρατιωτική έρευνα. Κι αν η Ουκρανία οδηγηθεί σε έναν «βρώμικο συμβιβασμό», υπάρχει ο φόβος ότι το κύμα αλλαγής θα κοπάσει – και οι φωνές για νέες συμφωνίες με τη Ρωσία θα επιστρέψουν.

Μέχρι στιγμής, χάρη στην υπέρβαση του φρένου χρέους, η κυβέρνηση έχει αποφύγει τον δύσκολο διάλογο «όπλα ή βούτυρο». Η κοινή γνώμη στηρίζει – προς το παρόν. Στρατιώτες δηλώνουν έκπληκτοι από την αναγνώριση που συναντούν στον δρόμο. «Μερικές φορές με σταματούν και μου λένε “ευχαριστώ για την υπηρεσία σου” – σαν στην Αμερική!» λέει ένας νεαρός αξιωματικός.

Η θητεία επιστρέφει;

Το μεγάλο στοίχημα είναι η επιστροφή της υποχρεωτικής θητείας. Από τότε που καταργήθηκε το 2011, οι αριθμοί είναι χαμηλοί: η Bundeswehr έχει λιγότερους από 180.000 άνδρες, ενώ ο στόχος είναι 203.000 – και μάλλον θα αυξηθεί. Ο στρατηγός Μπρόιερ λέει ότι θα χρειαστούν 100.000 επιπλέον, μαζί με εφέδρους, ως το 2029.

Η κυβέρνηση ξεκινά με υποχρεωτικά ερωτηματολόγια για τους 18χρονους άνδρες. Για τις γυναίκες θα απαιτηθεί συνταγματική αλλαγή. Το μέτρο θα αγοράσει χρόνο: να επισκευαστούν οι εγκαταστάσεις, να προσληφθούν εκπαιδευτές.

Όμως δύσκολα θα αποφευχθεί η επιβολή κάποιου είδους υποχρέωσης. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πλειοψηφία υπέρ της επιστροφής της θητείας — με τη νεολαία να αντιδρά περισσότερο.

Ο δρόμος είναι μακρύς

Όλα αυτά τα διλήμματα ήρθαν στην επιφάνεια σε μια πρόσφατη εκδήλωση Zeitenwende on Tour στο Γκέρλιτς, μια πόλη στην ανατολική Γερμανία όπου σχεδόν οι μισοί ψηφοφόροι στηρίζουν την φιλορωσική, ακροδεξιά AfD.

Εκεί, ο πρώην αξιωματούχος Νίκο Λάνγκε συντονίζει μια θυελλώδη συζήτηση για τον επανεξοπλισμό: κάποιοι κατηγορούν το ΝΑΤΟ για τον πόλεμο στην Ουκρανία, άλλοι μιλούν για αδηφάγες εταιρείες όπλων. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν την ανάγκη εξοπλισμών.

«Η κυβέρνηση θα έπρεπε να τα είχε κάνει αυτά από την αρχή», λέει ο Λάνγκε, που περιοδεύει εδώ και τρία χρόνια σε όλη τη χώρα. Είναι δύσκολη αποστολή. Οι Γερμανοί καλούνται πια να κάνουν θυσίες για την ασφάλεια ξένων χωρών.

Όπως είπε ο Μερτς στο Βίλνιους: «Η ασφάλεια της Λιθουανίας είναι και δική μας ασφάλεια». Οι Γερμανοί το θέλουν όμως;