Εθνικές ευθύνες και συλλογική πολιτική

Της Κατερίνας Μπατζελή, πρώην υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης, βουλευτή και ευρωβουλευτή

ΣΤΟ ΝΕΟ γεωπολιτικό περιβάλλον που αναδύεται από τις παγκόσμιες κρίσεις -από την κλιματική αλλαγή και τις ενεργειακές ανακατατάξεις μέχρι τις στρατηγικές εντάσεις και την τεχνολογική μετάβαση- η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να ανασχεδιάσει τον ίδιο της τον εαυτό.

Η συζήτηση για το νέο μοντέλο διακυβέρνησης της Ε.Ε. δεν είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική. Αφορά την ικανότητά της να παραμείνει γεωπολιτικός παίκτης με συνοχή, ανεξαρτησία και εσωτερική ανθεκτικότητα.

Οι συζητήσεις αφορούν τα δομικά χαρακτηριστικά της Ε.Ε. και το νέο μοντέλο διακυβέρνησής της, που θα επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και εθνικών κυβερνήσεων, μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Διεθνών Οργανισμών και Συμφωνιών και μεταξύ Διεθνών οικονομικών Οντοτήτων και γεωπολιτικών Ενοτήτων.

1. ΤΟ ΠΟΛΥΕΤΕΣ Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2027-2034, ως το νέο πλαίσιο χρηματοδότησης και ενίσχυσης των ίδιων πόρων, δείχνει μια Ένωση που αναζητά εργαλεία αυτονομίας και στρατηγικής συνοχής. Η δημιουργία του «Υπερταμείου» και η κοινή δανειοληπτική ικανότητα της Ε.Ε. καθιστούν αναγκαία την επανεξέταση της έννοιας της ευρωπαϊκής κυριαρχίας. Η πολιτική επιλογή να δημιουργηθεί κοινός ευρωπαϊκός «κουμπαράς», ισοδυναμεί με μετατόπιση εξουσίας προς υπερεθνικό επίπεδο, με την προϋπόθεση ότι η λογοδοσία και η δημοκρατική νομιμοποίηση θα ενισχυθούν. Το προτεινόμενο «Υπερταμείο» με κοινό δανεισμό φανερώνει την πρόθεση δημιουργίας μιας πιο  ενιαίας ευρωπαϊκής οικονομικής πολιτικής. Όμως, κάθε τέτοιο βήμα ενίσχυσης της ενοποίησης απαιτεί πολιτική βούληση και θεσμική εμβάθυνση.

2. Η ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ των «ιδίων πόρων» επιδιώκει μια πιο αυτόνομη και προβλέψιμη Ε.Ε. Η θεσμοθέτηση νέων πηγών εσόδων (όπως ETS, CBAM και ψηφιακή φορολογία) επιδιώκει να μειώσει την εξάρτηση από τις εθνικές συνεισφορές. Η φορολογική κυριαρχία όμως αγγίζει την καρδιά της κρατικής εξουσίας, άρα πρόκειται για βαθιά πολιτική πράξη ενοποίησης.

3. Η ΠΡΟΣΒΑΣΗ στη χρηματοδότηση της Ε.Ε. παραμένει μια γραφειοκρατική οδύσσεια για τις περιφέρειες και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Χωρίς έναν μεταρρυθμισμένο δημόσιο τομέα και διοικητικούς μηχανισμούς που να λειτουργούν με ταχύτητα, αποτελεσματικότητα και διαφάνεια, τα χρηματοδοτικά εργαλεία μένουν αναξιοποίητα ή, ακόμη χειρότερα, κακοδιοικούμενα. Δεν είναι αρκετό τα κράτη-μέλη να επιδιώκουν απλώς μεγαλύτερο μερίδιο από τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Η διοικητική ανεπάρκεια παράγει ανισότητες στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών εργαλείων και ενισχύει την αντίληψη μιας Ευρώπης «πολλών ταχυτήτων». Σήμερα δε, η εξέλιξη του Ταμείου Ανασυγκρότησης αναδεικνύει τις διαφορετικές εθνικές στρατηγικές, αλλά και τις εθνικές αδυναμίες των δημόσιων υπηρεσιών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Το στοίχημα συνεπώς είναι να διασφαλιστεί η δίκαιη συμμετοχή όλων των κοινωνικών και παραγωγικών ομάδων στην αναπτυξιακή προσπάθεια.

4. ΤΟ ΠΟΛΥΕΤΕΣ Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) 2027-2034 δίνει έμφαση στην ελεγχόμενη υλοποίηση των αναπτυξιακών πολιτικών, ενισχύοντας την ευελιξία, την απόδοση, την ενοποίηση των μηχανισμών παρακολούθησης, τη στρατηγική για σύγκλιση των οργανισμών πληρωμών και ελέγχου. Το νέο ΠΔΠ ενισχύει τη συνεταιρική διαχείριση μεταξύ Ε.Ε. και κρατών-μελών. Η εκταμίευση των κονδυλίων θα συνδέεται με την πρόοδο υλοποίησης, ενώ η περιφερειακή και εθνική διοίκηση θα έχει μεγαλύτερη ευθύνη και ευελιξία στη διάθεση των πόρων. Ειδικότερα: -Η υλοποίηση αναπτυξιακών πολιτικών μεταβαίνει σε ένα μοντέλο βάσει επιδόσεων (performance-based budgeting), με καθορισμένους δείκτες και στόχους, ώστε να διασφαλίζεται η αποτελεσματική χρήση των πόρων.

– Το ΠΔΠ προωθεί τη χρήση ενιαίων ψηφιακών εργαλείων και πλατφορμών, όπως το SFC (System for Fund Management in the EU), με στόχο τον διαφανή έλεγχο, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση των πληρωμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

– Η Ε.Ε. προωθεί το μοντέλο ολιστικής διαχείρισης των πόρων (αγροτικών, περιφερειακών, πράσινων), ενισχύοντας τη συνέργεια ΚΑΠ – ΕΣΠΑ – Ταμείου Ανάκαμψης. Η επιτυχία αυτού του μοντέλου εξαρτάται από την ικανότητα των κρατών-μελών να οργανώσουν ενιαίες και διαφανείς δομές διαχείρισης.

– Η υποχρεωτική ενοποίηση οργανισμών πληρωμών δεν προβλέπεται, αλλά προωθείται ο λειτουργικός συντονισμός, η συγκέντρωση των λειτουργιών διαχείρισης, πληρωμών και ελέγχου. Σε χώρες με περιορισμένη διοικητική ικανότητα εξετάζεται η δυνατότητα εθελοντικής σύμπτυξης οργανισμών. Η στροφή της Ε.Ε. σε χρηματοδότηση βάσει επιδόσεων δείχνει την πρόθεση για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Όμως, η ανάπτυξη δεν είναι λογιστική πράξη. Η πολιτική ποιότητα των δημοσίων πολιτικών, η κοινωνική διάσταση της ανάπτυξης και η συμμετοχή των πολιτών δεν μπορούν να αντικατασταθούν από δείκτες και πίνακες. Η μετάβαση σε σύστημα χρηματοδότησης βάσει επιδόσεων δεν μπορεί να αντικαταστήσει την πολιτική διάσταση της ανάπτυξης.

5. Η ΝΕΑ ΚΑΠ αφορά την παραγωγή τροφίμων αλλά και την εδαφική συνοχή, την περιβαλλοντική δικαιοσύνη και την πολιτισμική ταυτότητα. Το αν θα αξιοποιηθεί για να χτιστεί ένα νέο παραγωγικό πρότυπο, είναι «πυρηνικό», πολιτικό ερώτημα. Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική είναι μια ευκαιρία εθνικής αναδιοργάνωσης του πρωτογενούς τομέα και της διατροφικής ασφάλειας. Το γεγονός ότι τα κράτη-μέλη αποκτούν μεγαλύτερη ευχέρεια να σχεδιάζουν τα Στρατηγικά Σχέδια φέρνει περισσότερη εθνική ευθύνη. Στην περίπτωση της Ελλάδας, απαιτείται να δούμε τον αγροτικό τομέα όχι ως κέντρο επιδοματικής διαχείρισης αλλά ως πυλώνα περιφερειακής ανάπτυξης και αποκεντρωμένης διαχείρισης. Η διασύνδεση παραγωγής, μεταποίησης, εφοδιαστικών αλυσίδων, η περιβαλλοντική ανθεκτικότητα και η ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος με ψηφιακά και περιβαλλοντικά κριτήρια, συνιστούν καθοριστικά πολιτικά διλήμματα, που πρέπει να απαντηθούν με σχέδιο, όχι με αυτοσχεδιασμό.

6. Η ΠΙΘΑΝΗ ενσωμάτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ στην ΑΑΔΕ αποτελεί ένα θεσμικό σταυροδρόμι. Αν πρόκειται για πραγματική μεταρρύθμιση, πρέπει να στηρίζεται σε διαφάνεια, λειτουργικότητα και ευθυγράμμιση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και τις αλλαγές που θα προκύψουν από τις συμφωνίες για το ΠΔΠ 2027-34. Οφείλουν να εντάξουν τα εργαλεία αυτά σε εθνικά στρατηγικά σχέδια ανασυγκρότησης. Αν όμως αντιμετωπίζεται η ένταξη του ΟΠΕΚΕΠΕ ως διαχειριστική λύση ανάγκης, κινδυνεύει να διαρρήξει την επιχειρησιακή ανεξαρτησία των εθνικών θεσμών. Η πιθανή υπαγωγή του ΟΠΕΚΕΠΕ στην ΑΑΔΕ ανοίγει δε και πολιτικό ζήτημα για την επανεξέταση των εθνικών θεσμών υπό την πίεση ευρωπαϊκών απαιτήσεων. Είναι κρατική μεταρρύθμιση ή τεχνοκρατική λύση ανάγκης;

Η ΝΕΑ ευρωπαϊκή διακυβέρνηση δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς θεσμική εμβάθυνση και πολιτική νομιμοποίηση. Η Ε.Ε. δεν πρέπει να μετατραπεί σε ένα υπερσυγκεντρωτικό τεχνοκρατικό οικοδόμημα, αλλά να ενισχύσει τη συμμετοχή των πολιτών, την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και τη δημοκρατία. Τα πολιτικά προτάγματα για τις εθνικές κυβερνήσεις είναι:

1. Εθνική Στρατηγική Παραγωγικής Ανασυγκρότησης

2. Αναμόρφωση Κράτους και Διοίκησης

3. Πολυεπίπεδη Διακυβέρνηση με Νομιμοποίηση

4. Ενοποίηση με Κοινωνική Διάσταση

Η ΕΛΛΑΔΑ, ειδικότερα, πρέπει να απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα: μπορεί και θέλει να επανασχεδιάσει το παραγωγικό της μοντέλο; Με δίκαιους, σύγχρονους και λειτουργικούς όρους;

Η ΕΛΛΑΔΑ και τα υπόλοιπα κράτη-μέλη καλούνται να επιλέξουν: θα συνεχίσουν να λειτουργούν αμυντικά, περιμένοντας τις πρωτοβουλίες των Βρυξελλών, ή θα αναλάβουν επιθετικά τον σχεδιασμό του δικού τους μέλλοντος μέσα στην Ε.Ε.;

Η ιστορική πρόκληση είναι μπροστά μας και οι πολίτες σε θέση αναμονής…